Porady - Porady Eksperta

Poradnik Ogrodniczy: Do Kiedy Można Przycinać Drzewa?

Rate this post

Przycinanie drzew jest kluczowe dla ogrodu. Wpływa na zdrowie i plonowanie roślin. Zastanawiasz się, do kiedy móc przycinać drzewa, by uniknąć szkód?

Termin cięcia jest ważny. Niewłaściwy czas może spowodować mniejsze plony, więcej chorób, a nawet przemrożenia. W naszym poradniku wyjaśnimy te zagrożenia i jak ich unikać.

Rozwiemy wątpliwości co do najlepszego czasu na przycinanie. Popatrzymy na różnice między drzewami owocowymi, liściastymi i iglastymi. Nauczymy Cię, jak ciąć i jakie narzędzia są najlepsze.

Chcemy dać Ci praktyczne wskazówki i kalendarz. Dzięki nim łatwiej zaplanujesz prace ogrodnicze samodzielnie.

do kiedy można przycinać drzewa

Spis treści

Najważniejsze wnioski

  • Wybierz termin cięcia zgodny z cyklem biologicznym drzewa.
  • Unikaj przycinania podczas mrozów i tuż przed wegetacją.
  • Dostosuj metody do rodzaju drzewa: owocowe, liściaste, iglaste.
  • Używaj czystych i ostrych narzędzi, aby zmniejszyć ryzyko infekcji.
  • Jak masz pytania, zasięgnij rady u miejscowego ogrodnika lub sadownika.

Wprowadzenie do Przycinania Drzew

Przycinanie drzew to kluczowa czynność dla zdrowia roślin i wyglądu ogrodu. Należy się dobrze przygotować, wybrać odpowiednie narzędzia i znać techniki przycinania. Dzięki temu możemy zapewnić roślinom lepszy rozwój i obfitsze zbiory.

Dlaczego Przycinanie Jest Ważne?

Przycinanie pomaga formować koronę drzewa i zachęca do wzrostu nowych pędów. Dzięki temu drzewa lepiej się przewietrzają i są mniej narażone na choroby. Usuwając chore i uszkodzone gałęzie, ograniczamy ryzyko rozprzestrzeniania się chorób.

W przypadku drzew owocowych odpowiednie cięcia wpływają na lepsze plony. Nakładanie specjalnej maści ogrodniczej na cięte miejsca może przyspieszyć ich gojenie. Jest to zalecane zwłaszcza dla jabłoni i grusz.

Kiedy Staje Się Niezbędne?

Cięcia formujące wykonujemy u młodych drzew, aby nadać im właściwy kształt. Cięcia sanitarne są potrzebne, gdy drzewo zostało uszkodzone lub zaatakowane przez choroby. W lecie, po intensywnym wzroście wiosennym, wykonuje się korekty pędów.

Różne gatunki drzew wymagają przycinania w różnym czasie. Ważne jest, by planować zabiegi w dni suche i bezwietrzne, przy temperaturze powyżej 0°C. Unikniemy w ten sposób przycinania w mrozie.

Zanim zaczniesz, przygotuj narzędzia, rękawice i okulary ochronne. Przypomnienie sobie zasad bezpieczeństwa i cięć sprawi, że praca pójdzie szybciej i będzie skuteczniejsza.

Najlepszy Czas na Przycinanie

Wybierając odpowiedni moment, wpływamy na zdrowie i plony drzew. Wiedząc, kiedy przyciąć, unikamy chorób i zmniejszamy stres roślin. Poniżej przedstawiamy najlepsze pory na przycinanie wraz z praktycznymi radami.

Zima jako Okres Przycinania

Zimą, kiedy drzewa nie mają liści, jest idealna pora dla wielu gatunków. Cięcia zaleca się robić od połowy lutego do marca. Ważne jest, aby unikać mrozu, a przycinanie robić w suche i ciepłe dni.

Drzewa odporne na zimno, jak jabłonie czy orzech włoski, dobrze znoszą przycinanie. Przy orzechu warto najpierw przetestować jedną gałąź, żeby uniknąć problemu „płaczenia”.

Wiosna: Nowe Życie i Przesadzanie

Na wiosnę najlepiej przycinać, kiedy pąki są zielone, a pogoda ciepła. Dzięki temu rośliny lepiej rosną, bo tworzą nowe pąki. Nie przycinajmy drzew, które „płaczą” sokiem. Obejmuje to aktinidię, brzozę czy winorośl.

Dowiedź się również:  Szczepienie drzew wiertarką: techniki i porady

Przed wiosennym przycinaniem, warto sprawdzić pogodę. Pomoże to uniknąć uszkodzenia pąków.

Lato i Jesień: Ostateczne Sposoby Przycinania

Latem przycinamy po zebraniu owoców. Dla czereśni i wiśni to koniec lipca czy sierpień. U jabłoni i gruszy latem usuwamy także „wilki”, by korony były mniej gęste.

Śliwy różnie reagują na cięcie. Niektóre przycina się latem, inne na wiosnę. Unikaj przycinania późną jesienią. Winorośl najlepiej przycinać na koniec zimy.

Decydując o przycinaniu, kieruj się lokalnym klimatem i pogodą. Terminy zależą od gatunku drzewa. Zrozumienie, kiedy można przycinać, pozwoli wybrać idealny moment dla twojego ogrodu.

Przycinanie Drzew Owocowych

Przycinanie jest kluczowe dla zdrowia i plonów drzew owocowych. Daje wskazówki, kiedy i jak to robić, by nie popełniać błędów. Oto porady dla popularnych gatunków i najczęstsze pomyłki.

Optymalny Termin dla Różnych Gatunków

Jabłonie i grusze najlepiej przycinać, gdy zima się kończy, czyli w lutym lub marcu. Wtedy wykonujemy cięcie główne. Latem usuwamy zbyt mocne pędy, nazywane „wilkami”.

Śliwy cięciu poddajemy w różnych czasach. Odmiany późniejsze tniemy w marcu lub kwietniu. Te wczesne – na koniec lata. Czereśnie i wiśnie przycinamy latem, po zbiorach. Tak unikniemy chorób.

Brzoskwinie i nektaryny przycinamy na wiosnę, na początku kwietnia. Zimą mogą być na nie słabe. Orzechy włoskie tniemy zimą lub wiosną, pamiętając, że mogą „płakać” sokiem.

Owoce jagodowe jak maliny i jeżyny przycinamy jesienią lub po zbiorach. Borówki, agrest, porzeczki – także po zbiorach lub na wiosnę. Winogrona wymagają cięcia na koniec zimy i dodatkowych latem.

Jakie Błędy Unikać?

Nie tniemy drzew, gdy jest mróz lub deszcz. To zwiększa ryzyko chorób. Unikajmy cięcia w niskich temperaturach i mokrej pogodzie.

Zbyt późne cięcie może zaszkodzić drzewom. Mogą się łamać i nie zdrewnieć. Nie cięciemy drastycznie starych drzew naraz. Lepiej robić to stopniowo.

Zostawianie otwartych ran sprzyja infekcjom. Używajmy maści z fungicydem, by szybko się goiło. Nie zapominajmy o cięciu sanitarnym i usuwaniu chorych pędów.

Dbajmy o drzewa, stosując się do zaleceń. Przycinajmy regularnie i z umiarem. To sposób na lepsze plony i dłuższe życie drzew.

Przycinanie Drzew Liściastych

Przycinanie drzew liściastych wymaga przemyślanego planu. Ten plan musi pasować do typu drzewa i celu przycinania. Najlepiej robić to, gdy drzewa są bez liści i odpoczywają.

Ważne jest, aby znać najlepszy czas na przycięcie poszczególnych gatunków. Dzięki temu prace będą bardziej efektywne.

Kiedy Najlepiej Przygotować Liściaste Drzewa?

Najczęściej przycina się drzewa między listopadem a marcem. Wtedy korona jest pusta, a ryzyko infekcji najmniejsze. Wybierz dni bez deszczu i mrozu na intensywne cięcia.

Formowanie młodych roślin najlepiej zacząć wczesną wiosną. Natomiast chore pędy usuwaj od razu, bez względu na porę roku.

Specyfika Różnych Gatunków

Klon dobrze znosi przycinanie, kiedy sok zaczyna płynąć. W zimie usuwaj martwe gałęzie w suche dni. Brzoza ma tendencję do „płaczu”, więc lepiej ją przycinać zimą.

Magnolie nie lubią głębokich cięć. Po kwitnieniu ogranicz się do usuwania uszkodzonych części, najlepiej przed końcem lata.

Drzewa młode formuj wczesną wiosną. Starsze drzewa przycinaj stopniowo, by uniknąć stresu dla drzewa i przyspieszyć gojenie.

Zawsze dbaj o rany po przycięciu. Zabezpiecz je przed patogenami. To pomoże ograniczyć szkody i poprawić zdrowie roślin.

Przycinanie Drzew Iglastych

Przycinanie drzew iglastych to ważna czynność. Należy obserwować pędy po zimie i przed czasem szybkiego rośnięcia. To pomaga utrzymać rośliny zdrowe i ładne.

Kiedy i Jak Przycinamy Igły?

Przycinanie zaczynamy po mrozach, ale przed pojawieniem się nowych pędów. Wtedy łatwiej jest ocenić, gdzie roślina została uszkodzona przez zimę. Dzięki temu roślina lepiej znosi zabieg.

Może być konieczne drugie przycinanie latem. Wtedy pędy są już dobrze rozwinięte. Należy pamiętać, aby częściej przycinać lekko, zamiast raz a dużo.

Chodzi o skracanie pędów przy przycinaniu. Staraj się nie usuwać starych gałęzi bez igieł. One mogą nie odrosnąć. Do cienkich gałęzi używaj sekatora, do kształtowania – nożyc, a dla grubych – piły.

Przykłady Drzew Iglastych

Świerki przycinaj ostrożnie. Lepiej rozłożyć cięcie na dwa sezony. Najlepsze terminy to wiosna lub koniec lata.

Jałowce, tuje i cisy formuj wiosną. W lecie korygowanie kształtu jest ok, ale pędy muszą zdążyć zdrewnieć przed zimą.

Iglaki wyglądają lepiej przy regularnym przycinaniu. To dodaje im urody. Ale uważaj z cięciem starych roślin. Może spowodować przerzedzenie.

  • Termin: pierwsze cięcie po mrozach, druga tura wczesne lato.
  • Technika: skracać pędy, nie obcinać łysego drewna.
  • Narzędzia: sekatory, nożyce do iglaków, piła do grubych gałęzi.
Dowiedź się również:  Jak szybko rośnie grab drzewo? Poradnik o tempie wzrostu.

Uważaj na pędy i pogodę. Wiedza o cyklu wzrostu pomoże określić, kiedy ciąć. To zachowa zdrowie i urodę ogrodu.

Techniki Przycinania

Wybór metody ma wpływ na zdrowie i plony drzew. Nasze wskazówki pomogą Ci poznać techniki przycinania i wybrać narzędzia.

Nożyce czy piła?

Do cienkich gałązek najlepsze są sekatory. Zapewniają one precyzyjne cięcie, które pomaga roślinie szybko się zagoić. Używaj ostrego sekatora do formowania koron i cięć sanitarnych, by mieć pewność swojej pracy.

Duże nożyce do żywopłotów radzą sobie z grubszymi gałęziami. Przy bardzo grubych gałęziach potrzebne są piły – ręczne, akumulatorowe lub spalinowe. Akumulatorowe modele są wygodne i mobilne, dzięki czemu praca w sadzie jest łatwiejsza.

Jak wykonywać cięcia?

Cięcia wykonuj pod kątem, blisko pąka, który kieruje wzrost. To zmniejsza ryzyko uszkodzenia kory oraz przyspiesza gojenie. Używaj cięć etapowych przy grubych gałęziach, by uniknąć ich łamania.

Latem przycinaj odrosty na jabłoniach i gruszach. Delikatne cięcia pobudzają kwitnienie i poprawiają koronę. To pokazuje, jak ważne jest właściwe przycinanie drzew.

Pielęgnacja narzędzi

Ostrz narzędzia regularnie, by praca była krótsza i efektywniejsza. Po pracy wyczyść je z zanieczyszczeń. Również odkażaj ostrza, by nie przenosić chorób między roślinami.

Przechowuj narzędzia w suchym miejscu i używaj osłon na ostrza. Pamiętaj o bezpieczeństwie – okulary, rękawice i stabilna drabina są niezbędne. Dzięki tym zasadom, narzędzia posłużą Ci dłużej, a praca będzie bezpieczna.

Skutki Niewłaściwego Przycinania

Nieumiejętne cięcie drzew może mieć zły wpływ na zdrowie roślin i plonów. Ważne jest przestrzeganie zasad przycinania i unikanie błędów. Takie działanie zmniejsza ryzyko uszkodzeń i problemów w przyszłości.

Problem z owocowaniem

Jeśli przycinamy za wcześnie lub za późno, może to zaszkodzić zawiązywaniu pąków kwiatowych. Na przykład, krzewy kwitnące na pąkach z poprzedniego roku nie zakwitną, jeśli zostaną przycięte w złym czasie.

Radykalne cięcia starszych drzew mogą osłabić roślinę. Może to wpłynąć negatywnie na przyszłe zbiory. Lepiej jest przycinać stopniowo, w ciągu kilku sezonów.

Nieusuwane „wilki” latem mogą spowodować, że rośliny będą rosnąć nierówno. To obniża jakość owoców. Regularne i przemyślane cięcia pomagają unikać takich problemów.

Zwiększone ryzyko chorób

Cięcie drzew w deszczowe lub wilgotne dni może pomóc rozprzestrzeniać choroby. Mokre rany trudniej się goją, co sprzyja infekcjom.

Pozostawianie dużych, niezabezpieczonych ran sprawia, że drzewa są bardziej narażone na bakterie i grzyby. To może prowadzić do szybszego rozprzestrzeniania się chorób, jak rak bakteryjny u czereśni i wiśni.

Narzędzia zanieczyszczone przez poprzednie cięcia mogą przenosić choroby. Dlatego należy je dezynfekować po każdym użyciu. To pomaga zapobiegać problemom po przycinaniu.

Płacz u niektórych gatunków utrudnia gojenie się ran. Należy unikać cięcia w okresie, kiedy soki intensywnie wyciekają. Działa to na korzyść drzewa.

Inne problemy to złamania gałęzi, przemarzanie świeżych ran przy niskich temperaturach. Możliwe są też szkody estetyczne, jeśli źle uformujemy koronę drzewa.

ProblemPrzyczynaJak jej uniknąć
Brak kwitnienia i spadek plonuCięcie w niewłaściwym terminie lub drastyczne cięciaPlanować cięcia zgodnie z fenologią gatunku i rozkładać redukcje
Wzrost „wilków” i nierównomierność owocówNieusuwanie pędów bocznych latemRegularne korekcyjne cięcia w sezonie wegetacyjnym
Infekcje bakteryjne i grzyboweOtwarte rany, cięcie w deszczu, zanieczyszczone narzędziaCięcia w suchą pogodę, dezynfekcja narzędzi, zabezpieczenie dużych ran
Problemy z gojeniem ran (płacz)Cięcie podczas intensywnego wycieku sokówUnikać cięcia podczas okresu „płaczu” u wrażliwych gatunków
Mechaniczne uszkodzenia i przemarzanieNieprawidłowe cięcia kątowe, pozostawienie kikówStosować właściwe techniki cięcia, zabezpieczać rany przed zimnem

Podsumowanie Kluczowych Terminów

W tej części znajdziesz skrócone informacje o przycinaniu. Dodatkowo, są tu porady, które pomogą Ci zaplanować prace ogrodnicze. Naszym celem jest przedstawienie prostych zasad. Chcemy, aby każdy wiedział, kiedy należy przycinać drzewa oraz jak postępować w skomplikowanych przypadkach.

Główne Zasady Przycinania

Przycinanie większości roślin najlepiej wykonywać od połowy lutego do końca sierpnia. Nie przycinaj roślin po sierpniu, żeby miały czas na zdrewnienie przed zimą.

Drzewa owocowe wymagają różnych metod przycinania. Jabłonie i grusze przycinaj w późnej zimie. Wiśnie i czereśnie najlepiej przycinać latem, po zbiorach. Brzoskwinie i nektaryny należy ciąć na wiosnę. Śliwy i winogrona przycinamy wiosną lub po zbiorach, w zależności od odmiany.

Krzewy ozdobne przycinamy inaczej, w zależności od rodzaju. Gatunki kwitnące na pąkach z zeszłego roku tnij po kwitnieniu. Te kwitnące na nowych pędach formuj przed wegetacją.

Dowiedź się również:  Jak wygląda krzew morwy białej? Charakterystyka.

Do przycinania wybieraj suche i cieple dni. Nie tnij roślin przy mrozie. Używaj odpowiednich, ostrych narzędzi i dezynfekuj je między użytkowaniem.

Cięcia formujące, sanitarne i korekcyjne powinny być dostosowane do wieku rośliny. Jeśli planujesz duże cięcia, rozłóż je na kilka sezonów. Po większym cięciu użyj maści ogrodniczej z fungicydem na rany.

Kiedy Warto Się Skonsultować z Ekspertem?

Jeśli masz duże lub stare drzewa potrzebujące dużych zmian, porozmawiaj z ekspertem. Cięcia wysoko w koronie mogą być niebezpieczne.

W przypadku pojawienia się chorób zakaźnych, w których nie jesteś pewny, jak postępować, szukaj specjalisty. On pomoże ustalić właściwe leczenie i zapobiegnie rozprzestrzenieniu choroby.

Jeśli masz wątpliwości odnośnie do odmian śliw i winogron, skontaktuj się z fachowcem. Będzie mógł doradzić, kiedy najlepiej przycinać rośliny.

Arborysta to specjalista, którego warto odwiedzić w przypadku konieczności rekonstrukcji korony lub odmładzania starego drzewa. Oceni on stan drzewa i zaproponuje bezpieczne cięcie.

Rodzaj roślinyOptymalny terminGłówna zasada
Drzewa liściaste (ogólnie)Połowa lutego – koniec sierpniaUnikać cięcia po sierpniu; suche, bezwietrzne dni
Jabłonie, gruszeKoniec zimyCięcia formujące przed wegetacją
Czereśnie, wiśnieLato po zbiorachMinimalne cięcia zimą, formowanie po plonowaniu
Brzoskwinie, nektarynyWiosnaSilne cięcia wiosenne dla kształtu i zdrowia
Śliwy, winoroślWiosna lub po zbiorach (zależnie od odmiany)Sprawdzać specyfikę odmiany przed cięciem
Krzewy ozdobnePo kwitnieniu lub przed wegetacjąCięcia dostosowane do typu pąków kwiatowych
Stare, duże drzewaSpecjalistyczne terminy po ocenie arborystySkonsultować się, planować rekonstrukcję korony

Alternatywy dla Przycinania

W ogrodach można ograniczyć cięcia. Zamiast regularnie przycinać, lepiej planować nasadzenia i stosować proste techniki. Tak zmniejszamy stres drzew i poprawiamy wygląd ogrodu bez dużej ingerencji.

Naturalne metody utrzymania kształtu

Wybierając odmiany o zwartym pokroju, unikamy późniejszego cięcia. Formowanie pędów w młodości rośliny ogranicza potrzebę interwencji. Nawożenie i podlewanie wspierają zdrowy wzrost bez użycia ściśle.

Usuwając tylko konkurujące pędy, korzystamy z biologii roślin. To reguluje ich wzrost naturalnie.

Użycie roślin wspierających

Sadząc żywopłoty i rośliny towarzyszące, tworzymy naturalne bariery. Dobór gatunków dostosowanych do miejsca ogranicza przycinanie.

Podpory i wiązania pomagają młodym drzewom rosnąć. Nadają kształt bez cięcia, co jest delikatną metodą pielęgnacji.

Gdy drzewo jest zdrowe, rozważmy inne opcje niż cięcie. Rozmowa z ekspertem pomoże wybrać odmiany łatwe w pielęgnacji.

FAQ

Do kiedy można przycinać drzewa?

Najlepiej przycinać drzewa liściaste, kiedy nie mają liści, między połową lutego a końcem marca. To zmniejsza ryzyko uszkodzeń od mrozu. Należy unikać cięcia po końcu sierpnia, by pędy zdążyły przygotować się na zimę. Dokładne terminy różnią się w zależności od gatunku drzewa.

Dlaczego terminy przycinania są ważne?

Nieodpowiedni moment przycinania może wpłynąć na owocowanie drzewa. Może także zwiększyć ryzyko chorób i odmrożeń. Przycinanie za późno uniemożliwia pędom przygotowanie do zimy, a cięcie w wilgotnie dni sprzyja chorobom.

Kiedy najlepiej przycinać drzewa owocowe, takie jak jabłonie i grusze?

Jabłonie i grusze przycinaj pod koniec zimy, między lutym a marcem. Latem usuwaj nadmierne pędy i dokonuj drobnych korekt.

Do kiedy można przycinać czereśnie i wiśnie?

Czereśnie i wiśnie najlepiej przycinać latem, po zbiorach, około połowy lipca do sierpnia. Unikaj cięcia wiosną i przy dużej wilgotności, by uniknąć chorób.

Kiedy przycinać śliwy i jakie są różnice między odmianami?

Śliwy przycinaj zależnie od odmiany: późne odmiany wiosną, wczesne latem, po zbiorach. Sprawdzaj zalecenia dla swojej odmiany.

Czy można przycinać brzoskwinie i nektaryny zimą?

Unikaj cięcia brzoskwiń i nektaryn zimą. Lepiej ciąć je na wiosnę, by zmniejszyć ryzyko uszkodzeń od mrozu.

Jak postępować z orzechem włoskim – czy „płacze” po cięciu?

Orzechy włoskie przycinaj pod koniec zimy lub na początku lata. Obserwuj, jak drzewo reaguje i eksperymentuj z pojedynczymi gałęziami.

Kiedy przycinać winorośl?

Winorośl przycinaj na koniec zimy, zanim zaczną płynąć soki. Dodatkowe cięcia możesz wykonać latem albo jesienią.

Jakie są ogólne zasady bezpiecznego przycinania?

Wybieraj suchy, bezwietrzny dzień z temperaturą powyżej zera. Nie przycinaj podczas mrozu czy deszczu. Używaj ostrych, czystych narzędzi, a na duże rany nałóż maść z fungicydem.

Co to są cięcia sanitarne i kiedy je wykonywać?

Cięcia sanitarne polegają na usuwaniu chorych pędów. Wykonuj je kiedy tylko zauważysz problem, pamiętając o dezynfekcji narzędzi.

Jakie błędy najczęściej popełniają ogrodnicy przy przycinaniu?

Najczęstsze błędy to cięcie w złym czasie i zbyt mocne przycinanie. Prowadzi to do chorób i słabości drzew.

Kiedy lepiej nie ciąć i rozważyć alternatywy?

Jeśli drzewo jest zdrowe, zastanów się nad naturalnymi metodami. Wybierz odmiany o odpowiednim kształcie i stosuj podpory zamiast cięcia.

Jak dbać o narzędzia używane do przycinania?

Trzymaj narzędzia ostre, czyste i suche. Regularna pielęgnacja zapobiega chorobom i przedłuża żywotność narzędzi.

Jak przycinać iglaki i kiedy to robić?

Iglaki formuj wczesną wiosną i dokonuj korekt latem. Nie cięć starych gałęzi bez igieł, mogą nie odrosnąć.

Co zrobić, gdy nie znam odmiany drzewa i terminów cięcia?

W razie wątpliwości zasięgnij porady fachowca. Do tego czasu wykonuj tylko cięcia sanitarne i kosmetyczne.

Kiedy warto wezwać specjalistę?

Zgłoś się po pomoc, gdy masz do czynienia z dużymi drzewami, nieznanych chorobach, lub potrzebujesz cięższych prac.

Jakie są praktyczne wskazówki przed rozpoczęciem pracy?

Planuj, przygotuj narzędzia i zabezpieczenia. Wybierz odpowiedni dzień i pamiętaj o dezynfekcji narzędzi po każdym drzewie.

Czy należy smarować rany po cięciu i czym?

Po dużych cięciach używaj maści z fungicydem. Przyspiesza to gojenie i chroni przed infekcjami, szczególnie u drzew owocowych.

Jak przycinanie wpływa na owocowanie?

Dobrze wykonane cięcie zwiększa plony i poprawia jakość owoców. Cięcie w złych terminach może jednak obniżyć plony.

Czy są gatunki, których lepiej w ogóle nie ciąć?

Magnolie słabo znoszą cięcie. Ogranicz cięcie do usuwania chorych części po kwitnieniu.

Jaki jest syntetyczny kalendarz terminów przycinania?

Liściaste przycinaj od listopada do marca. Jabłonie i grusze na koniec zimy; czereśnie i wiśnie po zbiorach; brzoskwinie wiosną.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *